Raptularz
czyli zbiór bieżących zapisków z różnych dziedzin już wydrukowanych
i pokazanych na e-stronach i tych na druk lub internetową prezentację czekających.
Kłopoty z Marcinem z Wielopola – królem polskiego… stand-up’u
Z ambitnymi mieszkańcami gminy Wielopole Skrzyńskie, miejscowości bieszczadzkiego Pogórza, położonej 19 km od głównego traktu Kraków–Rzeszów, do której skręca boczna droga od Ropczyc, zawsze były… kłopoty.
Tak było z Tadeuszem Sinko (1877–1966), najwybitniejszym polskim hellenistą I połowy XX wieku, który jako syn chłopa z Małej, wsi z Wielopolem sąsiadującej, strawił wiele lat w naukowej walce o swą pozycję, zanim „wpuszczono” go na piedestał polskiego filologicznego Parnasu.
Podobnych kłopotów doświadczył potomek szlachcica z Broniszowa (gmina Wielopole) – Karol Olszewski (1846–1915), który z pomocą swego uniwersyteckiego szefa – ojca polskiej chemii – rektora Emiliana Czyrniańskiego (1824–1888) okazał się nie tylko jednym z jego najzdolniejszych uczniów, ale który w badaniach nad ciekłą strukturą gazów i niskimi temperaturami wraz z Zygmuntem Wróblewskim (1845–1888) – najbliższym swoim współpracownikiem – „otarł się” o Nagrodę Nobla, co przysporzyło mu (podobnie jak i Wróblewskiemu) wielu… kłopotów w jego najbliższym krakowskim środowisku.
Czytaj dalejNarodziny artysty, czyli początek twórczej drogi Jana Sawki
Najpierw kilka biograficznych faktów. Faktów osadzonych w polskiej, socjalistycznej rzeczywistości PRL-u.
Jan Sawka (1946–2012) – jeden z najbardziej uzdolnionych plastyków mojego pokolenia przyszedł wprawdzie na świat w Zabrzu, ale jako artysta narodził się dopiero we Wrocławiu i Krakowie jako „wschodząca gwiazda” polskiej kultury plastycznej. Jego twórczość graficzna i plakatowa to była znacząca wizytówka zjawiska, które łatwo obdarza się wielu epitetami. „Studencki” – bywa trafny, choć czasami najbardziej... mylący.
Dlatego też – zwłaszcza z perspektywy światowej – warto pochylić się na tym, bardzo poczciwie brzmiącym jednoznacznym epitetem studencki, związanym zwykle z określoną akademicką społecznością. II połowa XX wieku, właśnie w Polsce (czy – jak ktoś woli – w PRL), była na tyle odmienna, że praktyka społeczna tego kraju znacznie poszerzyła i zmodyfikowała pierwotne znaczenie tego na poły socjologicznego terminu. Zwłaszcza w jego połączeniu z rzeczownikami kultura i sztuka.
Czytaj dalejFestiwalowe przesłanie NURTU 2022: „Z Nurtem, ale pod… prąd”
Z nurtem, ale pod prąd. Takie pływanie albo żeglowanie wymaga nie lada ekwilibrystyki. Zupełnie tak samo jak organizacja… dorocznego festiwalu form dokumentalnych. Dlaczego? Bo wizję dzisiejszego świata chcieli by bowiem całkowicie zawłaszczyć i ukształtować na swoją modłę politycy. Władza jest przecież w naszych czasach jedynym skutecznym orężem w walce o zaistnienie. Władza zapewnia kasę. A kasa – to dzisiejszy rząd dusz.
A kiedy artysta zapragnie być niezależnym? A na dodatek jeszcze pouczać ideologa i kontrolować polityka? Jeszcze gorzej, kiedy wspomagany przez władzę festiwal, czyli zgromadzenie niezależnych artystów, sam zapragnie być instytucją niezależną?
Wtedy będziemy mieli do czynienia z NURTEM, czyli Ogólnopolskim Niezależnym Festiwalem Form Dokumentalnych, który od lat dwudziestu ośmiu niepokoi prawdziwą wizją otaczającej nas rzeczywistości. Ten niepokój to nie tylko uspakajanie własnego sumienia, nieustannie atakowanego realiami nie do przyjęcia. Wiara, że kropla drąży skałę, nakazuje co roku ponawiać nam próbę pohukiwania na społecznej puszczy.
Czytaj dalejNie będziemy się ze sobą żegnać! [wspomnienie o Marii Stangret-Kantor]
„Nie będziemy się ze sobą żegnać!” – taką pointą zakończyła Marysia nasze ostatnie spotkanie w listopadzie 2017 r. na wernisażu pośmiertnej wystawy malarstwa Zbigniewa Gostomskiego w krakowskiej „Cricotece”.Przystałem na tę propozycję chętnie, pamiętając okoliczności naszego pierwszego kontaktu sprzed lat... 33. To właśnie Ona na roboczej próbie spektaklu Nadobnisie i koczkodany w piwnicy „Krzysztoforów”, przekonała mnie przerażonego propozycją Mistrza Tadeusza, o potrzebie pilnego i krótkiego „kontraktu”, jakim miało być dokooptowanie mnie do Zespołu Cricotu 2 w charakterze... aktora.
„Musisz ratować Cricot! Znasz tekst! Kręciłeś przecież wszystkie próby. Zagrasz kilka spektakli i znowu będziesz... wolny!” – argumentowała przekonująco. Pamiętam, że ta Jej wizja „ratowania” przedstawienia, któremu zagrażał niebyt, wynikający po prostu z konfliktu interesów wykonawców i twórcy spektaklu, trafiając do mojej wyobraźni, wcale samego Kantora nie zachwyciła. Pamiętam też dobrze, jak Pan Tadeusz machał długo ręką, wykrzykując: „To nie o to chodzi!”, mimo że mediacja jego małżonki okazała się – od razu – skuteczna.
Czytaj dalej25 lat Nurtu w Kielcach
Kielecki NURT czyli Ogólnopolski Niezależny Festiwal Form Dokumentalnych – to bardzo nietypowy dwudziestosześcio-latek, obciążony co najmniej kilkoma... tajemnicami.
Pierwszą – najprostszą, ale – podstawową – jest wynikająca z historii nieprzystawalność jego wieku do kolejnego – po ubiegłorocznym – jubileuszu ćwierćwiecza. Mam nadzieję, że wyjaśni ją całkowicie przywołana poniżej historia Festiwalu.
Inne – bardziej skomplikowane – zaliczyć trzeba w poczet zagadek... numerologicznych. Wertując bowiem karty dzieł „tajemnych”, objawiających ukryte znaczenia poszczególnych liczb, przeczytamy tam m.in., że: „Liczba 26 to wibracja 8-ki (...) a więc liczba (...) skutecznej realizacji i energii”.
Czytaj dalejCo było, co będzie… Z cyklu: Spektakle, o których pamiętać warto
W drugiej połowie XX wieku dobrodziejstwem krakowskiej kultury były teatry i ich przedstawienia.
Przedstawienie sceniczne najsilniej ze wszystkich znanych ludzkości sztuk najsilniej działa na odbiorcę. Ze względu na bezpośredni kontakt aktora i widza.
Dlatego – spektakl teatralny to forma nam wszystkim – najbliższa. Ale jednocześnie – najszybciej przez nas zapominana, jak większość zdarzeń z naszego codziennego życia. Z tą to różnicą, że do teatralnego zdarzenia chętniej powracamy niż do naszych autentycznych przeżyć. Głównie dlatego, że teatr lepiej przechowuje potrzebne nam do życia wskazówki i przestrogi. A aktywna pamięć to podstawa nie tylko naszej kultury, ale i naszych dziejów.
Czytaj dalejKrzepiące nauki pierwszej dekady Krakowskiego Festiwalu Piosenki (1962–1972)
Każda piosenka niesie ze sobą nieustający dylemat: ważniejszy tekst czy muzyka, a może najważniejszy – wykonawca.
Historia krakowskiego Studenckiego Festiwalu Piosenki (taki jest bowiem współczesny szyld tej ponad półwiecznej podwawelskiej konfrontacji) uczy, że tego dylematu uniknąć się nie da. Dowodem – trzecia już obecna nazwa (Studencki Festiwal Piosenki) tych – obarczonych wieloletnią tradycją piosenkarskich – zmagań.
Zaczęło się przecież w roku 1962 od skromnej wizytówki: Ogólnopolski Konkurs Piosenkarzy Studenckich, obowiązującej lat sześć (do roku 1967). Po rocznej przerwie, wynikłej z sytuacji pamiętnych – nie tylko dla środowiska wyższych uczelni – gorących dni 1968. Konkurs wystartował już w roku 1969 jako Ogólnopolski Festiwal Piosenki i Piosenkarzy Studenckich i trwał tak kilka dekad, aż organizatorzy „uprościli” szyld do obecnie obowiązującego tytułu.
Czytaj dalejMoje wzajemne z „Rotundą”… kłopoty
Kiedy w październiku 1961 udało mi się przekroczyć progi budynku Gołębia 20 w charakterze studenta filologii polskiej Almae Cracoviensis zacząłem też bywać – od razu – jako „miastowy” gość w słynnym II Domu Akademickim, któremu przed wojną (od roku 1934) patronował prezydent Ignacy Mościcki, a pod który kamień węgielny kładł jeszcze 8 lat wcześniej marszałek Piłsudski.
„Żaczek” odwiedzałem jednak nie tylko jako gość libacji koleżeńskich poszczególnych pokojów najstarszego krakowskiego akademika, choć tych nigdy nie brakowało. Stałem się także uczestnikiem kulturalnych imprez dwóch konkurujących ze sobą Klubów: Starego i Nowego Żaczka.
Nie przychodziło mi też nigdy do głowy, że już w ciągu następnej dekady część budynku, zaprojektowanego przez krakowskiego modernistę – architekta Wacława Krzyżanowskiego, a ze względu na jej kształt nazwana „Rotundą” stanie się – zgodnie z intencją projektodawcy, który widział tam miejsce studenckich spotkań – znaczącym na mapie Krakowa centrum kulturalnym – konkurencyjnym i dla Nowego Żaczka (Stary Żaczek – m.in. siedziba i schronienie ambitnego Międzyuczelnianego Klubu Literackiego lat 60. – umarł w międzyczasie „śmiercią naturalną”) i dla śródmiejskich „Jaszczurów”.
Czytaj dalej